ZİHİN YETERSİZLİĞİ

Zihin Yetersizliği Nedir?

   Zihin yetersizliği hâlihazırdaki işlevlerde önemli sınırlılıklar göstermektir. Zihinsel işlevlerde önemli derecede normal altı, bunun yanı sıra zihinsel işlevlerle ilişkili uyumsal beceri alanlarında (iletişim, öz bakım, ev yaşamı, sosyal beceriler, toplum hizmetlerinden yararlanma, kendilik yönetimi, sağlık ve güvenlik, işlevsel akademik beceriler, boş zamanları değerlendirme) ya da daha fazlasında sınırlılıklar gösterme durumudur. Zekâ geriliği 18 yaşından önce ortaya çıkmaktadır.

Zihin Yetersizliği Olan Bireylerin Destek İhtiyaçlarına Göre Sınıflandırılması

  • Aralıklı desteğe ihtiyaç duyan bireylerin her zaman yardıma gereksinimi yoktur. Bu bireyler sadece geçiş dönemlerinde (örneğin; hastalandığı dönemlerde ya da bir işe yerleşmesi gerektiği dönemlerde) kısa dönemli yardımlara gereksinim duymaktadır. Yapılan yardımların yoğunluğu bireyden bireye farklı olabilmektedir.
  • Sınırlı desteğe ihtiyaç duyan bireylerin belirli zamanlar içerisinde tutarlı yardım ihtiyaçları bulunmaktadır. Örneğin; iş eğitimi ve yetişkin yaşama geçiş becerilerinin öğrenilmesi bu destek ihtiyacı duyan bireyler için geçerli olmaktadır.
  • Kapsamlı desteğe ihtiyaç duyan bireyler uzun süreli ve belirli ortamlarda (okul, iş ve ev gibi) yardıma ihtiyaç duymaktadır. Genellikle bu bireylerin belirli günlerde düzenli bir katılımla destek almaları gerekmektedir.
  • Yaygın desteğe ihtiyaç duyan bireylerin yaşam boyu desteğe ihtiyaçları vardır. Bu bireylerin farklı ortamlarda, diğer destek türlerine oranla daha yoğun yardımlara ihtiyaçları vardır . Bu nedenle de daha fazla personelin yardımına ihtiyaç duymaktadırlar.

Zihin Yetersizliğinin Tanılanması/Değerlendirilmesi

Bir bireyde zihin yetersizliğinin olup olmadığını belirleyebilmek için AAMR’ nin (1992) önermiş olduğu üç aşamadan oluşan tanılama sürecini kullanabiliriz. 

  1. İlk aşamada, zihinsel işlevleri ve uyumsal becerileri ölçebiliriz. Bu değerlendirmeyi yaparken zekâ testlerinden ve uyumsal becerileri değerlendirme araçlarından yararlanabiliriz. 
  2. Bu aşamadan sonra ikinci basamağa geçilir. Çocuğun güçlü ve zayıf yönleri belirlenir ve hangi alanlarda desteğe ihtiyacı olduğu saptanır. 
  3. Üçüncü aşamada çocuğun dört temel boyutta nelere ihtiyaç duyduğu belirlenir ve destek alanlarının profili çıkartılır.

Zihin Yetersizliği Nedenleri

Doğum Öncesi Nedenler: Kromozom anormallikleri, annenin geçirmiş olduğu hastalıklar (kızamıkçık, frengi, toksoplazma vb.), alkol ve sigara kullanımı, kurşun zehirlenmesi, geçirilen kazalar ve travmalar doğum öncesi nedenlerdir. Bu bölümde doğum öncesi nedenler; kromozomal bozukluklar (down sendromu. vb.), metabolizmanın işleyişindeki sorunlar (PKU, vb.), beyin gelişimiyle ilgili sorunlar (mikrosefali ve hidrosefali) ve çevresel etkiler (FAS, alman kızamığı, vb.) şeklinde sınıflandırılarak incelenecek ve bazı nedenlere daha ayrıntılı yer verilecektir.

Doğum Anındaki Nedenler: Doğum anındaki nedenlerin başında bebeğin oksijensiz kalması, beyin sarsılmasından kaynaklanan beyin incinmesi gelmektedir. Oksijensiz kalma önemli bir nedendir ancak beynin oksijensiz kalması mutlak bir zihin yetersizliği ortaya çıkarmaz. Beynin hangi bölgesinin bu durumdan etkilendiği ve oksijensiz kalma süresi göz önüne alınmalıdır.

Doğum Sonrası Nedenler: Doğum sonrası nedenler; çocuğun geçirmiş olduğu hastalıklar (menenjit vb.), geçirmiş olduğu kazalar (bisikletten düşme, trafik kazaları), yetersiz beslenme ve fiziksel istismar (dayak) şeklinde sıralanmaktadır. 

Kaynakça

  • Ünlü, E., Kargın, T., Batu, E.S., Özen, A., Çiftçi Tekinarslan, İ., Avcıoğlu, H., Gürsel, O.,  Uysal, H.H., Maviş, İ., Özmen, R.G., Özdemir, S.,  Sarı, H., Sak, U.  (2008). Diken, İ (Edt.) Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim, s.s. 143-154. Ankara: Pegem Akademi.